ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY a sprawa wazy z dynastii MING

Zgodnie z treścią przepisu art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego „zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła”. Cytowany przepis opisuje tzw. związek przyczynowy (normalny/ adekwatny). Zagadnienie związku przyczynowego, będące jednym z podstawowych dla nauki (i praktyki) prawa cywilnego, jest zarazem jednym z bardziej skomplikowanych.

Tytułem przykładu: oczywisty jest związek przyczynowy pomiędzy np.: potrąceniem stołu — a (załóżmy) zbiciem chińskiej wazy z dynastii MING [Dynastia Ming (1368—1644) (chiń.: 明朝; pinyin: Míng Cháo; Wade-Giles: Ming Ch'ao; IPA: [mǐŋ tʂʰɑ̌ʊ̯]) — dynastia cesarska Chin, panująca po upadku mongolskiej dynastii Yuan. Była to ostatnia narodowa dynastia chińska — źródło: WIKIPEDIA].

Skomplikujmy ww. przykład: rzeczona waza była przedmiotem kradzieży, u pasera uległa uszkodzeniu, a została całkowicie zniszczona przez osobę trzecią — jej nabywcę.

Pomijając aspekt prawnokarny — należy zadać pytanie które z opisywanych zdarzeń jest źródłem szkody i jak należy zdefiniować samą szkodę? Szkoda (jak widać na ww. przykładzie) jest przecież zjawiskiem dynamicznym. W podanym przykładzie ma miejsce utrata posiadania, uszkodzenie, a w końcu zniszczenie owej wazy.

Doktryna prawa i judykatura wypracowała tzw. koncepcję wieloczłonowego związku przyczynowego.

Autorzy monografii „Roszczenia przysługujące byłym właścicielom tzw. gruntów warszawskich, sposób ich dochodzenia w postępowaniu administracyjnym i sądowym”: H. Ciepła; R.M. Sarbiński; K. Sobczyk-Sarbińska (Wolter Kluwer Polska SA; Warszawa 2013 rok) jasno stwierdzają: „(…) związek przyczynowy może występować jako normalny również w sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie słało się bezpośrednią przyczyną szkody. Jeżeli w procesie odszkodowawczym są podstawy do stwierdzenia, iż istnieją dwie przyczyny powstania szkody, sąd nie powinien ograniczyć się tylko do rozważenia alternatywnego ich występowania, ale ocenić także możliwość tak zwanej kumulacji przyczyn, a także ich zróżnicowanie w ewentualnym łańcuchu przyczynowym na przyczyny bezpośrednie i pośrednie.” (s. 220/221).

Podobnie wypowiedział się, w wyroku z dnia 14 grudnia 2012 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie I ACa 557/11 stwierdzając, iż „(…) adekwatny związek przyczynowy może mieć charakter wieloczłonowy (…). Normalny związek przyczynowy — w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. — między określonym zdarzeniem a szkodą zachodzi bowiem wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczności, szkoda jest normalnym następstwem tego rodzaju zdarzeń.(…)”.

Jakie znaczenie dla właściciela wazy z dynastii MING mają powyższe rozważania?

Zasadnicze. Naszkicowana (zaledwie) koncepcja wieloczłonowego związku przyczynowego pozwala wytoczyć powództwo zarówno przeciwko sprawcy kradzieży (złodziejowi) wazy, paserowi, jak również nabywcy rzeczonej wazy. Koncepcja pozwala również zidentyfikować 3 osobne zdarzenia skutkujące powstaniem szkody oraz pozwalają (nakazują) odmiennie samą szkodę zdefiniować.

Prawo nie jest jednak nauką ścisłą (ku utrapieniu — dla wielu, ku radości dla innych — tych zwłaszcza, którzy w tym fakcie upatrują piękno tej dziedziny nauki). Konkurencyjną koncepcją wobec wieloczłonowego związku przyczynowego jest koncepcja jednoczłonowego związku przyczynowego. Zgodnie z tą ostatnią: właściciel chińskiej wazy z dynastii MING może dochodzić odszkodowania wyłącznie od sprawcy kradzieży — w myśl zasady, iż „ukraść (tj. wyrządzić szkodę) można tylko raz”.

Za którą koncepcją opowiedziałby się sąd ad 2013? To już historia na zupełnie inny artykuł.

Źródło: Emmerson Realty S.A., Adwokat Marcin Piotrowski, 08.2013